Οξεία Χαλαρή Παράλυση (ΟΧΠ)

Γενικές Πληροφορίες

24 Οκτωβρίου 2014 - Παγκόσμια Ημέρα κατά της Πολιομυελίτιδας
Μια παγκόσμια γιορτή αλλά και μια πρόσκληση για δράση

Στις 24 Οκτωβρίου 2014, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ενώνει τους εταίρους του προκειμένου να τους ευαισθητοποιήσει για την πρόοδο που έχει σημειωθεί αλλά και τις προκλήσεις που υπάρχουν στις παγκόσμιες προσπάθειες για την εκρίζωση της πολιομυελίτιδας.

Ο αριθμός κρουσμάτων πολιομυελίτιδας μειώθηκε >99% κατά τα τελευταία 25 χρόνια, δηλαδή από 350.000 το 1988 σε 416 κρούσματα το 2013.

Το 2014, μόνο 3 χώρες παραμένουν ενδημικές για πολιομυελίτιδα : Πακιστάν, Αφγανιστάν και Νιγηρία. Από τα 3 στελέχη του άγριου ιού της πολιομυελίτιδας (τύπου 1, τύπου 2 και τύπου 3), ο άγριος πολιοϊός τύπου 2 έχει εκριζωθεί από το 1999 ενώ δεν έχουν αναφερθεί κρούσματα άγριου πολιοϊού τύπου 3 από τον Νοέμβριο 2012.

Στο τέλος του 2013, το 60% των κρουσμάτων πολιομυελίτιδας ήταν το αποτέλεσμα μίας διεθνούς εξάπλωσης του άγριου πολιοϊού, και υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ενήλικες ταξιδιώτες συνέβαλαν σε αυτή την εξάπλωση.

Το Στρατηγικό Σχέδιο εξάλειψης της πολιομυελίτιδας (2013-2018) περιλαμβάνει μία ολοκληρωμένη, μακροπρόθεσμη στρατηγική που περιγράφει αυτό που χρειάζεται για έναν κόσμο «ελεύθερο» πολιομυελίτιδας έως το 2018.

Το σχέδιο έχει ως στόχο :

• την ανίχνευση και διακοπή της μετάδοσης όλων των πολιοϊών
• την ενίσχυση των συστημάτων ανοσοποίησης και την απόσυρση του πόσιμου εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας
• τον περιορισμό του πολιοϊού και την πιστοποίηση της διακοπής της μετάδοσης

Μετά τη νίκη επί της ευλογιάς στη δεκαετία του 1970, η πολιομυελίτιδα μπορεί να γίνει η δεύτερη μεγάλη ασθένεια που πρέπει να εξαλειφθεί από τον κόσμο. Έχουμε τις τεχνολογίες και τις στρατηγικές και πρέπει να εργαστούμε για την επίτευξη του στόχου αυτού.

Η πολιομυελίτιδα είναι ιογενής λοίμωξη, η οποία αναγνωρίζεται συνήθως από την οξεία έναρξη χαλαρής παράλυσης. Πάνω από 90% των περιπτώσεων πολιομυελίτιδας είναι είτε ασυμπτωματικές είτε εκδηλώνονται με μη ειδικό εμπύρετο. Στο 10% των περιπτώσεων εκδηλώνεται ήπια νόσος με συμπτώματα που περιλαμβάνουν εμπύρετο, κακουχία, κεφαλαλγία, ναυτία και έμετο. Χαλαρή παράλυση συμβαίνει σε <1% των λοιμώξεων από τον ιό της πολιομυελίτιδας. Η παράλυση της πολιομυελίτιδας είναι συνήθως ασύμμετρη, με εμπύρετο στην έναρξη. Ο μέγιστος βαθμός παράλυσης ολοκληρώνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα, συνήθως εντός 3-4 ημερών. Το σημείο της παράλυσης εξαρτάται από τον εντοπισμό της κυτταρικής καταστροφής στο νωτιαίο μυελό και στο εγκεφαλικό στέλεχος. Τα κάτω άκρα προσβάλλονται πιο συχνά από τα άνω. Παραλύσεις των αναπνευστικών ή/και των προμηκικών μυών (κατάποσης) μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή. Υπολειμματική παράλυση παρατηρείται στο 0.1 – 1% των κρουσμάτων. Άσηπτη μηνιγγίτιδα συμβαίνει στο 1% περίπου των περιπτώσεων. Η πολιομυελίτιδα παραμένει κυρίως νόσος των βρεφών και μικρών παιδιών. Στις λίγες εναπομείνασες ενδημικές χώρες, το 80-90% των κρουσμάτων αφορούν σε παιδιά <3 ετών και ουσιαστικά όλα τα κρούσματα είναι <5 ετών.

Η χώρα μας ανακηρύχθηκε ως «περιοχή ελεύθερη από πολιομυελίτιδα» τον Ιούνιο του 2002, μαζί με την υπόλοιπη Ευρώπη, σαν αποτέλεσμα του συστηματικού εμβολιασμού και της ενισχυμένης επιδημιολογικής επιτήρησης της πολιομυελίτιδας.

Η επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης (ΟΧΠ) σε όλα τα άτομα κάτω των 15 ετών ή σε άτομα οποιασδήποτε ηλικίας όταν υπάρχει υποψία πολιομυελίτιδας αποτελεί βασικό στοιχείο της διατήρησης της χώρας ελεύθερης πολιομυελίτιδας. Στη χώρα μας με σκοπό την πρώιμη ανίχνευση κάθε πιθανής εισαγωγής άγριου ιού πολιομυελίτιδας, λειτουργεί:

• από το 1998, κλινικοεργαστηριακό δίκτυο επιδημιολογικής επιτήρησης της οξείας χαλαρής παράλυσης (Ο.Χ.Π.) – πολιομυελίτιδας
• από το 2010, συμπληρωματική εργαστηριακή επιτήρηση δειγμάτων κοπράνων για την ανίχνευση πολιοϊών σε ομάδες υψηλού κινδύνου (αθίγγανους, μετανάστες κλπ). Μέχρι σήμερα, δεν έχει ανευρεθεί άγριος ιός πολιομυελίτιδας.
• Από το 2012, περιβαλλοντική επιτήρηση του άγριου ιού της πολιομυελίτιδας με επιτήρηση λυμάτων, κατά προτεραιότητα από βιολογικούς καθαρισμούς περιοχών με χώρους συγκέντρωσης μεταναστών και καταυλισμούς αθιγγάνων.

Μέχρι σήμερα, δεν έχει ανευρεθεί άγριος ιός πολιομυελίτιδας στη Χώρα μας.

Επιδημιολογική Επιτήρηση

Η πολιομυελίτιδα αποτέλεσε στο παρελθόν μάστιγα του παιδικού πληθυσμού και οι μεγάλες επιδημίες πολιομυελίτιδας σε Ευρώπη και ΗΠΑ στις αρχές του 20ου αιώνα οδήγησαν σε μόνιμη παράλυση χιλιάδων παιδιών. Η επιδημιολογία της πολιομυελίτιδας άλλαξε ριζικά μετά την εισαγωγή του εμβολίου με αδρανοποιημένο ιό (εμβόλιο Salk) το 1955 και του εμβολίου με τον εξασθενημένο ιό (εμβόλιο Sabin) το 1962. Μετά την μεγάλη επιτυχία της εκρίζωσης της ευλογιάς από τη γη το 1978, το 1988 ο Π.Ο.Υ. υιοθέτησε το στόχο της εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας από τον πλανήτη και εκπόνησε συστηματικά προγράμματα για την επίτευξη του στόχου αυτού.

Ο στόχος της εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας

Η πολιομυελίτιδα είναι μία από τις ελάχιστες νόσους που μπορεί να εκριζωθεί. Ο στόχος της εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας είναι εφικτός γιατί:

•  οι ιοί της πολιομυελίτιδας προσβάλλουν μόνο τον άνθρωπο και δεν υπάρχουν ζώα – ενδιάμεσοι ξενιστές,
• υπάρχει αποτελεσματικό και φθηνό εμβόλιο,
• η ανοσία έναντι της πολιομυελίτιδας διαρκεί εφ΄ όρου ζωής,
• o ιός μπορεί να επιβιώσει στο περιβάλλον μόνο για πολύ μικρό χρονικό διάστημα.5

Για την επίτευξη του στόχου αυτού παγκοσμίως απαραίτητες προϋποθέσεις είναι:

Ο Εμβολιασμός

• η ευρεία εφαρμογή υποχρεωτικού εμβολιασμού,
• η θεσμοθέτηση εθνικής ημέρας εμβολιασμού σε ενδημικές χώρες με ανεπαρκή συστήματα υγείας και χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη,
• ο σχεδιασμός επιχειρήσεων «σκούπα» για τον εμβολιασμό απομονωμένων και δύσκολα προσεγγίσιμων πληθυσμιακών ομάδων

Η Επιδημιολογική Επιτήρηση

• η κλινικοεργαστηριακή επιτήρηση των συνδρόμων οξείας χαλαρής παράλυσης (ΟΧΠ).

«Περιοχές ελεύθερες από πολιομυελίτιδα»

Αποτέλεσμα του συστηματικού εμβολιασμού και της στενής επιδημιολογικής επιτήρησης της πολιομυελίτιδας ήταν να ανακηρυχθούν από τον Π.Ο.Υ. ως «περιοχές ελεύθερες από πολιομυελίτιδα» (polio free regions) η Αμερικανική Ήπειρος το 1994, η περιοχή του Δυτικού Ειρηνικού το 2000 και η Ευρώπη τον Ιούνιο του 2002.

Mόνο τέσσερεις χώρες στον κόσμο παραμένουν ενδημικές για πολιομυελίτιδα, από τις 125 που ήταν ενδημικές το 1988: η πολιομυελίτιδα συνεχίζει σήμερα να ενδημεί σε χώρες της Ινδικής χερσονήσου (Ινδία, Πακιστάν, Αφγανιστάν) και της Αφρικής (Νιγηρία). Βέβαια, παρόλο που η μετάδοση του άγριου τύπου του ιού έχει σταματήσει στην πλειονότητα των κρατών τόσο στην Ευρωπαϊκή ήπειρο γενικά, όσο και ειδικότερα στη χώρα μας, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος εισαγωγής του άγριου τύπου του ιού της πολιομυελίτιδας, καθώς και ο κίνδυνος κυκλοφορίας ιού που περιέχεται σε εμβόλιο OPV (με την εξαίρεση σπάνιων εισαγόμενων περιπτώσεων πολιομυελίτιδας, σε βιομηχανικές χώρες οι λίγες περιπτώσεις πολιομυελίτιδας που αναγνωρίσθηκαν προκλήθηκαν από στελέχη ιών εμβολίων, ενώ περίπου οι μισές των περιπτώσεων πολιομυελίτιδας που σχετίζονται με εμβολιασμό έχουν συμβεί σε ενήλικες που είχαν επαφή με εμβολιασθέντες).

Εντός του 2010 στο Tajikistan (το οποίο ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο) παρουσιάσθηκε επιδημία από άγριο ιό πολιομυελίτιδας τύπου 1, κυρίως σε παιδιά κάτω των 15 ετών. Αυτή είναι η πρώτη επιδημία πολιομυελίτιδας από εισαγόμενο ιό στην Ευρωπαϊκή Περιοχή του Π.Ο.Υ. μετά το έτος 2002.

Επιδημιολογική Επιτήρηση Οξείας Χαλαρής Παράλυσης

Η επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης (ΟΧΠ) σε όλα τα άτομα κάτω των 15 ετών ή σε άτομα οποιασδήποτε ηλικίας όταν υπάρχει υποψία πολιομυελίτιδας αποτελεί βασικό στοιχείο του προγράμματος εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας και βρίσκεται υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Σκοπός της επιδημιολογικής επιτήρησης της οξείας χαλαρής παράλυσης (ΟΧΠ)

Σε περιοχές ελεύθερες πολιομυελίτιδας σκοπός της επιδημιολογικής επιτήρησης της ΟΧΠ είναι:

• Η έγκαιρη ανίχνευση πιθανής επανακυκλοφορίας του άγριου ιού της πολιομυελίτιδας
• Η ακριβής εκτίμηση του φορτίου νοσηρότητας που προκαλείται από τους ιούς που περιέχονται στα εμβόλια (vaccine associated poliomyelitis)
• Η συμμετοχή στο παγκόσμιο σύστημα αξιολόγησης της πορείας εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας από όλο τον κόσμο, το οποίο συντονίζει ο Π.Ο.Υ. («polio-free world»)

Η επιτήρηση και διερεύνηση όλων ανεξαιρέτως των περιπτώσεων ΟΧΠ είναι αναγκαία για ένα νόσημα εξαιρετικά σπάνιο στις μη ενδημικές χώρες, όπως είναι σήμερα η πολιομυελίτιδα. Με την επιτήρηση της ΟΧΠ αυξάνεται η ευαισθησία του συστήματος, ώστε να ανιχνευθούν έγκαιρα τα έστω και σπάνια κρούσματα, να ανιχνευθεί η είσοδος ιού άγριου τύπου από ενδημικές χώρες και να προσδιοριστούν τα σχετιζόμενα με το εμβόλιο κρούσματα.

Η επιδημιολογική επιτήρηση της ΟΧΠ – πολιομυελίτιδας στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η δήλωση της πολιομυελίτιδας είναι υποχρεωτική από το 1950 (ΒΔ 03-11-1950 ΦΕΚ262/1950). Η επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης (ΟΧΠ) είναι υποχρεωτική στη χώρα μας από το Σεπτέμβριο του 1996. Σύμφωνα με τις συστάσεις του Π.Ο.Υ. το 1997, δημιουργήθηκε στη χώρα μας κλινικο-εργαστηριακό δίκτυο επιδημιολογικής επιτήρησης της πολιομυελίτιδας – ΟΧΠ, το οποίο τέθηκε σε λειτουργία το Μάρτιο του 1998 (Παράρτημα). Η χώρα μας χαρακτηριζόταν μέχρι πρόσφατα ως χώρα «υψηλού κινδύνου» για την εισαγωγή άγριου ιού πολιομυελίτιδας και η αποτελεσματική επιδημιολογική επιτήρηση κυρίως συνετέλεσε και συντελεί σε μεγάλο βαθμό στο χαρακτηρισμό της πλέον ως «μεσαίου κινδύνου».

Η επιδημιολογική επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης καθίσταται ακόμη πιο επιτακτική στην Ελλάδα, λόγω ορισμένων ιδιαιτεροτήτων όπως: α) η ύπαρξη ομάδων πληθυσμού με χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη (όπως οι αθίγγανοι), β) η είσοδος στη χώρα μεταναστών και προσφύγων από ενδημικές περιοχές και γ) η γειτνίαση με χώρες έως πρότινος ενδημικές ή με χώρες όπου κατέρρευσαν τα συστήματα υγείας.

Τα τελευταία κρούσματα πολιομυελίτιδας στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα από το 1970 εμφανίστηκαν μόνο σποραδικά και μεμονωμένα κρούσματα πολιομυελίτιδας που αφορούσαν ανεμβολίαστα παιδιά.9 Το 1996 σημειώθηκε συρροή κρουσμάτων πολιομυελίτιδας σε 5 ανεμβολίαστα παιδιά αθιγγάνων. Η συρροή αυτή συνέβη στο πλαίσιο επιδημίας πολιομυελίτιδας σε γειτονικές χώρες (Αλβανία και Γιουγκοσλαβία).

Από το 1997 δεν έχει εμφανιστεί κρούσμα πολιομυελίτιδας οφειλόμενο σε άγριο ιό στη χώρα μας. Η εξάλειψη αυτή οφείλεται στην υψηλή εμβολιαστική κάλυψη και τα υψηλά επίπεδα ανοσίας του πληθυσμού. Ωστόσο στη χώρα μας υπολείπεται η εφαρμογή προγραμμάτων εμβολιασμού ειδικών πληθυσμιακών ομάδων, όπως αθίγγανοι, νομάδες, πρόσφυγες και μετανάστες. Στη χώρα μας από το 1998 μέχρι το 2002 έχουν εμφανισθεί 4 συνολικά κρούσματα που σχετίζονταν με ιό εμβολίου πολιομυελίτιδας (εκ των οποίων ένα κρούσμα από ιό εμβολίου πολιομυελίτιδας σε ενήλικα γυναίκα που το παιδί της είχε εμβολιαστεί με εμβόλιο Sabin πριν τη νόσησή της).

Φορείς που εμπλέκονται στην επιδημιολογική επιτήρηση της ΟΧΠ

Οι φορείς που εμπλέκονται στην επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης στην Ελλάδα είναι:

• Το Δίκτυο ιατρών για την επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης:

Το σύστημα επιτήρησης της οξείας χαλαρής παράλυσης που εφαρμόζεται στην Ελλάδα βασίζεται σε ένα δίκτυο ιατρών από τα νοσοκομεία της χώρας, στα οποία συνήθως παραπέμπονται όλα τα περιστατικά οξείας χαλαρής παράλυσης σε παιδιά <15 ετών. Στο δίκτυο περιλαμβάνονται τα κεντρικά παιδιατρικά νοσοκομεία, όλες οι παιδιατρικές κλινικές των νοσοκομείων των μεγάλων πόλεων της χώρας και οι ΜΕΘ Παίδων, δηλαδή όλες οι κλινικές που μπορούν να νοσηλεύσουν περιστατικά οξείας χαλαρής παράλυσης σε παιδιά <15 ετών. Στο σύστημα συμμετέχουν ενεργά 52 ιατροί από 24 Νοσοκομεία της χώρας.

• Ιατροί (κυρίως νευρολόγοι) που δε συμμετέχουν στο Δίκτυο, αλλά μπορεί να εξετάσουν ή/και να νοσηλεύσουν άτομο οποιασδήποτε ηλικίας με υποψία πολιομυελίτιδας.
• Το διαπιστευμένο από τον ΠΟΥ Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών (Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur).
• Η Διεύθυνση Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης (Τμήμα Νοσημάτων που Προλαμβάνονται με Εμβολιασμό) του ΕΟΔΥ).
• Η Εθνική Επιτροπή Αξιολόγησης του Προγράμματος Εκρίζωσης της Πολιομυελίτιδας στην Ελλάδα (Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης), έργο της οποίας είναι η μελέτη των αποδεικτικών στοιχείων όλων των δραστηριοτήτων για την εκρίζωση της πολιομυελίτιδας από τη χώρα μας (τελική αξιολόγηση της επιτήρησης της ΟΧΠ, των προγραμμάτων εμβολιασμού ομάδων υψηλού κινδύνου, της διατήρησης υψηλής εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού) και η υποβολή τους προς την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειμένου να πιστοποιήσει τη διατήρηση της Ελλάδας ως «χώρας ελεύθερης από πολιομυελίτιδα».
• Η Επιτροπή Ειδικών «Committee of experts» για την Παρακολούθηση του Προγράμματος Εκρίζωσης της Πολιομυελίτιδας (Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης), η οποία ελέγχει την ποιότητα της επιδημιολογικής παρακολούθησης της ΟΧΠ και της λειτουργίας του Κέντρου Αναφοράς, κάνει την τελική κατάταξη των περιστατικών ΟΧΠ, ελέγχει την πρόοδο των ενεργειών για την εκρίζωση της πολιομυελίτιδας και προσφέρει τεχνική βοήθεια για τις όποιες πολιτικές εκρίζωσης.

Δίκτυο επιτήρησης οξείας χαλαρής παράλυσης - Ροή πληροφοριών - Οδηγίες

Ο ρόλος των ιατρών - συνεργατών και μη του Δικτύου - είναι η άμεση επιδημιολογική και εργαστηριακή διερεύνηση και δήλωση κάθε κρούσματος ΟΧΠ που εμφανίζεται σε παιδί κάτω των 15 ετών ή σε άτομο οποιασδήποτε ηλικίας όταν υπάρχει υποψία πολιομυελίτιδας.

Η ροή των πληροφοριών στην επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης είναι η εξής:

Τα κρούσματα οξείας χαλαρής παράλυσης ηλικίας κάτω των 15 ετών ή τα ύποπτα για πολιομυελίτιδα κρούσματα οποιασδήποτε ηλικίας θα πρέπει να δηλώνονται άμεσα από τους παιδιάτρους, παιδονευρολόγους, εντατικολόγους και νευρολόγους στη Διεύθυνση Επιδημιολογικής Επιτήρησης του ΕΟΔΥ, το οποίο με τη σειρά του ενημερώνει άμεσα το Ευρωπαϊκό τμήμα του ΠΟΥ, μέσω του διαδικτύου.

Κάθε εβδομάδα, ένας υπάλληλος του Τμήματος Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. επικοινωνεί με όλους τους ιατρούς του Δικτύου και καταγράφει τα νέα περιστατικά ή επιβεβαιώνει την απουσία κρουσμάτων (σε αυτή την περίπτωση, γίνεται «μηδενική δήλωση» στον ΠΟΥ). Η πρακτική αυτή είναι απαραίτητη δεδομένου ότι πρόκειται για σύστημα ενισχυμένης επιτήρησης και ο Π.Ο.Υ. απαιτεί ανά εβδομάδα είτε τη δήλωση νέων περιστατικών είτε «μηδενική δήλωση».

Σε κάθε περιστατικό ΟΧΠ / ύποπτο κρούσμα πολιομυελίτιδας ο θεράπων ιατρός ή ο ιατρός του Δικτύου θα πρέπει:

1. Να συμπληρώσει το «Επιδημιολογικό Δελτίο Δήλωσης Περιστατικού Οξείας Χαλαρής Παράλυσης (ΟΧΠ)» - Μέρος 1ο: Άμεση διερεύνηση περιστατικού (επισυνάπτεται στο Δελτίο Δήλωσης).

Το Επιδημιολογικό Δελτίο Δήλωσης Περιστατικού Οξείας Χαλαρής Παράλυσης αποστέλλεται με φαξ στο Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης (fax: 210-8899103, 210-8818868, 210-8842011).Τα στοιχεία που συλλέγονται για κάθε κρούσμα ΟΧΠ στο 1ο Μέρος του Δελτίο είναι:

• Στοιχεία ασθενούς: όνομα, φύλο, εθνικότητα, ημερομηνία γέννησης/ηλικία, τόπος/διεύθυνση κατοικίας, τηλέφωνο
• Δήλωση του περιστατικού: ημερομηνία δήλωσης στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., ημερομηνία εισαγωγής στο νοσοκομείο, κλινική διάγνωση, όνομα θεράποντος ιατρού
• Ιστορικό και συμπτώματα ασθενούς: ημερομηνία έναρξης παράλυσης, ιστορικό παράλυσης ή άλλης νευρολογικής πάθησης, τύπος της παράλυσης (συμμετρική ή ασύμμετρη), εντόπιση της παράλυσης, πυρετός κατά την έναρξη της παράλυσης, συνύπαρξη άσηπτης μηνιγγίτιδας, συμμετρία παράλυσης
• Παράγοντες κινδύνου: ειδική πληθυσμιακή ομάδα (μετανάστης, πρόσφυγας, μετακινούμενος πληθυσμός, αθίγγανος), πρόσφατο ταξίδι (ημερομηνίες αναχώρησης, επιστροφής, προορισμός), αριθμός δόσεων εμβολίου και ημερομηνίες εμβολιασμού
• Ιστορικό εμβολιασμών: Αριθμός δόσεων, τύπος εμβολίων, ημερομηνία τελευταίας δόσης
• Συλλογή δειγμάτων κοπράνων: ημερομηνίες συλλογής δειγμάτων κοπράνων

2. Να συλλέξει και αποστείλει δύο (2) κατάλληλα δείγματα κοπράνων στο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών – Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, το μόνο εργαστήριο στην Ελλάδα που είναι εξουσιοδοτημένο και διαπιστευμένο από τον ΠΟΥ για τον εργαστηριακό αποκλεισμό της πολιομυελίτιδας. Μαζί με τα δείγματα αποστέλλει στο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών το «Παραπεμπτικό για εξέταση δειγμάτων κοπράνων από περιστατικό οξείας χαλαρής παράλυσης» (επισυνάπτεται στο Δελτίο Δήλωσης).

Τα δείγματα κοπράνων πρέπει να λαμβάνονται μέσα σε διάστημα 14 ημερών από την έναρξη της παράλυσης και με διαφορά τουλάχιστον ενός 24ώρου το ένα από το άλλο.

Το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών ενημερώνει και αυτό τον Π.Ο.Υ. μέσω του διαδικτύου για τα αποτελέσματα της εργαστηριακής διερεύνησης του κρούσματος.

3. Να επανεξετάσει κλινικά τον ασθενή 60 – 90 ημέρες μετά την έναρξη της παράλυσης και να συμπληρώσει το 2ο Μέρος του Επιδημιολογικού Δελτίου Δήλωσης περιστατικού ΟΧΠ: Επανεξέταση μετά 60 ημέρες (επισυνάπτεται στο Δελτίο Δήλωσης).

Το 2ο Μέρος του Δελτίου αποστέλλεται, επίσης, στο Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης.

Τα στοιχεία που συλλέγονται για κάθε κρούσμα ΟΧΠ στο 2ο Μέρος του Δελτίου είναι:

• Ημερομηνία επανεξέτασης (ή αιτιολογία μη επανεξέτασης)
• Ευρήματα επανεξέτασης
• Τελική έκβαση
• Τελική διάγνωση

Στην αρχή κάθε έτους συγκαλείται γίνεται η τελική κατάταξη όλων των περιστατικών ΟΧΠ (πολιομυελίτιδας ή μη) του προηγούμενου έτους, σύμφωνα με τις υποδείξεις του Π.Ο.Υ. από την Επιτροπή Ειδικών για την Παρακολούθηση του Προγράμματος Εκρίζωσης της Πολιομυελίτιδας.Κάθε έτος, η Εθνική Επιτροπή Αξιολόγησης του Προγράμματος Εκρίζωσης της Πολιομυελίτιδας στην Ελλάδα αξιολογεί τις δραστηριότητες για την εκρίζωση της πολιομυελίτιδας από τη χώρα μας (μεταξύ αυτών και την επιδημιολογική και εργαστηριακή επιτήρηση της ΟΧΠ-πολιομυελίτιδας) και υποβάλει έκθεση με τη σχετική αξιολόγηση προς την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Επιτροπή του ΠΟΥ.

Βασικοί δείκτες αξιολόγησης του Π.Ο.Υ. - Αδυναμίες του συστήματος

Ο Π.Ο.Υ. παρακολουθεί την αποτελεσματικότητα της επιτήρησης της Ο.Χ.Π. σε κάθε χώρα, μέσω συγκεκριμένων δεικτών.12 Οι βασικοί δείκτες αξιολόγησης περιλαμβάνουν:

• Τη συνολική ετήσια επίπτωση των περιστατικών ΟΧΠ, στο σύνολο της χώρας και ανά γεωγραφική περιφέρεια. Η αναμενόμενη επίπτωση περιπτώσεων ΟΧΠ είναι ≥1 περιστατικό ανά 100.00 παιδικού πληθυσμού (ηλικίας <15 ετών) το έτος, τόσο στο σύνολο της κάθε χώρας, όσο και ανά γεωγραφική περιφέρεια. Με βάση τον παιδικό πληθυσμό της Ελλάδας, η επίπτωση αυτή αντιστοιχεί σε ≥16 περιπτώσεις ΟΧΠ το έτος συνολικά.

Αδυναμία: Η αναμενόμενη αυτή επίπτωση, μέχρι στιγμής, δεν παρατηρείται σε όλες της γεωγραφικές περιφέρειες της χώρας, υποδεικνύοντας ενδεχομένως υποδήλωση των περιστατικών ΟΧΠ.

• Το ποσοστό των περιστατικών ΟΧΠ στα οποία έχουν συλλεχθεί δύο δείγματα κοπράνων εγκαίρως (εντός 14 ημερών). Ο δείκτης αυτός κρίνεται ικανοποιητικός από τον Π.Ο.Υ. όταν έχουν συλλεχθεί εγκαίρως δύο δείγματα κοπράνων σε ποσοστό ≥80% των περιπτώσεων ΟΧΠ.

Αδυναμία: Από την έναρξη της επιτήρησης της οξείας χαλαρής παράλυσης ο δείκτης αυτός κυμάνθηκε σε χαμηλά επίπεδα, με μόνη εξαίρεση το έτος 2008 (που έφτασε το στόχο του ≥80%). Αυτό συνέβη είτε επειδή δεν συλλέχθηκαν καθόλου δείγματα κοπράνων, είτε επειδή δε συλλέχθηκαν έγκαιρα, είτε επειδή αποστάλησαν σε άλλο εργαστήριο και όχι στο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς.

3. Το ποσοστό των περιστατικών ΟΧΠ στα οποία έχει γίνει επανεξέταση εντός 60 – 90 ημερών από την έναρξη της παράλυσης. Ο δείκτης αυτός κρίνεται ικανοποιητικός από τον Π.Ο.Υ. όταν έχει γίνει επανεξέταση εντός 60 – 90 ημερών σε ποσοστό ≥80% των περιστατικών ΟΧΠ.

Αδυναμία: Ο δείκτης αυτός δεν κατάφερε σε ορισμένα έτη να φτάσει το στόχο του ≥80%. Συχνά οι συνεργάτες του Δικτύου αμελούν να συμπληρώσουν το 2ο Μέρος του Επιδημιολογικού Δελτίου ή δεν πραγματοποιούν την επανεξέταση εντός του χρονικού διαστήματος που έχει ορισθεί από τον Π.Ο.Υ. (εντός 60 – 90 ημερών μετά την έναρξη της παράλυσης).

Στα πλαίσια της προσπάθειας για τη μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα της επιτήρησης της ΟΧΠ, γνωρίζοντας τις ανωτέρω αδυναμίες του συστήματος, θα θέλαμε να επισημάνουμε προκαταβολικά τα εξής:

• Είναι αναγκαία η δήλωση και διερεύνηση κάθε περιστατικού ΟΧΠ. Θα πρέπει να δηλώνεται κάθε περίπτωση με κλινικό σύνδρομο ΟΧΠ και όχι μόνο οι διαγνωστικά αβέβαιες περιπτώσεις (Βλέπε Ορισμός Κρούσματος).
• Είναι απολύτως απαραίτητη η έγκαιρη συλλογή και αποστολή δύο δειγμάτων κοπράνων στο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών (Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ) από κάθε κρούσμα ΟΧΠ (ανεξαρτήτως πιθανής διάγνωσης). Το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών είναι το μόνο εργαστήριο, πιστοποιημένο από τον Π.Ο.Υ. για τον έλεγχο Εντεροϊών και μόνο τα δικά του αποτελέσματα αποδέχεται ως έγκυρα ο Π.Ο.Υ.
• Είναι αναγκαία η ανάγκη επανεξέτασης όλων των περιστατικών ΟΧΠ μετά από 60 – 90 ημέρες από την έναρξη της πάρεσης και την αποστολή του σχετικού δελτίου στον ΕΟΔΥ.
• Επιπρόσθετα, είναι επιτακτική η ανάγκη διερεύνησης του ιστορικού εμβολιασμού σε κάθε περιστατικό ΟΧΠ, μετά την εισαγωγή του στο νοσοκομείο.

Ένα περιστατικό ΟΧΠ θεωρείται «υψηλής προτεραιότητας» στο σύστημα επιτήρησης (hot case) όταν:

• έχει ανεπαρκή εμβολιαστική κάλυψη (<3 δόσεις εμβολίου έναντι της πολιομυελίτιδας),
• έχει ταξιδέψει πρόσφατα σε ενδημική χώρα ή
• ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου (π.χ. αθίγγανοι, μετανάστες).

Τα περιστατικά «υψηλής προτεραιότητας» πυροδοτούν άμεσα ορισμένες ενέργειες δημόσιας υγείας και θέτουν το σύστημα επιτήρησης σε εγρήγορση (π.χ. η εξέταση των δειγμάτων κοπράνων αποκτά προτεραιότητα στο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών). Ως εκ τούτου, ιδίως σε περιστατικά «υψηλής προτεραιότητας» παρακαλούμε να αποστέλλονται όσο το δυνατόν ταχύτερα δείγματα κοπράνων στο Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών και να ενημερώνεται άμεσα ο ΕΟΔΥ.

Δελτίο Δήλωσης

Παραπεμπτικά και συνοδευτικά έγγραφα

Δημοσιεύσεις

Βιβλιογραφία

1.  Control of Communicable Diseases Manual. D. Heymann. 18^th Edition.
2. Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases (The Pink Book), 11^thEdition (Revised May 2009), CDC. Available at: www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/downloads/polio.pdf
3. World Health Organization. Global polio eradication initiative; Progress 2002. Geneva, World Health Organization, May 2003. Vaccines & Biologicals document WHO/POLIO/03.02.
4. World Health Organization. Poliomyelitis. Geneva, World Health Organization, Updated January 2008. Available at: www.who.int/mediacentre/factsheets/fs114/en/
5. World Health Organization. Polio eradication initiative. Available at:  http://www.who.int/countries/eth/areas/immunization/pei/en/
6. Operation MECACAR: eradicating polio. Final Report 1995-2000. World Health Organization Regional Office for Europe; Copenhagen, Denmark, 2001.
7. CDC. Certification of poliomyelitis elimination -- the Americas, 1994. MMWR 1994;43:720-2
8. World Health Organization. Europe achieves historic milestone as region is declared polio-free. Geneva, World Health Organization, 21 June 2002. Available at:  http://www.who.int/mediacentre/news/releases/releaseeuro02/en/
9. Frantzidou-Adamopoulou F. Poliomyelitis cases in northern Greece during 1976-1990. Eur J Epidemiol 1992;8:112-3.
10. Prevots DR, Ciofi degli Atti ML, Sallabanda A, Diamante E, Aylward RB, Kakariqqi E et al. Outbreak of paralytic poliomyelitis in Albania, 1996: high attack rate among adults and apparent interruption of transmission following nationwide mass vaccination. Clin Infect Dis 1998;26:419-25.
11. Siafakas N, Georgopoulou A, Markoulatos P, Spyrou N. Isolation of polioviruses and other enteroviruses in south Greece between 1994 and 1998. J Clin Lab Anal 2000;14:157-63.
12. World Health Organization, Regional Office for Europe. Centralized information system for infectious diseases (CISID). Available at: http://data.euro.who.int/CISID/